ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਬੰਦੀਛੋੜ ਦਿਵਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥਤਾ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਰੱਬ ਵਿੱਚ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਦਿਨ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ 52 ਹੋਰ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਵੀ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਦੋਂ ਹੀ ਛੱਡਣਗੇ ਜਦੋਂ ਬਾਕੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਦਿਨ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰਸਵਾਰਥਤਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ ਜੋ ਸਿਖਾਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦੀ ਹੈ । ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਦੀਵਾਲੀ ਦੋਵੇਂ ਹਨੇਰੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ, ਬੁਰਾਈ ਅਤੇ ਹਨੇਰੇ ਦੀ ਕੈਦ ਤੋਂ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ।ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਰਿਹਾਈ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੈਦ ਤੋਂ ਰਿਹਾਈ ਦੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ – ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ “ਬੰਦੀ ਛੋੜ” ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਇਤਫ਼ਾਕ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿੱਚ ਜਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ।
ਸ਼ਬਦ “ਬੰਦੀ” ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ “ਕੈਦ” (ਜਾਂ “ਕੈਦੀ”), “ਛੋੜ” ਨੂੰ “ਰਿਲੀਜ਼” ਅਤੇ “ਦਿਵਸ” ਵਜੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। “ਦਿਨ,” ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ “ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ” ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ “ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਿਵਸ” ਵਜੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਅਕਤੂਬਰ 1619 ਵਿੱਚ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 52 ਹੋਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚੇ, ਅਤੇ ਇਹ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦਮਨਕਾਰੀ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ, ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤਿਉਹਾਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਤੂਬਰ, 1619 ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੌਜਵਾਨ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕੈਦ ਦਾ ਕਾਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਵੀ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਲਗਭਗ 13 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੌਜਵਾਨ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ, ਸਰਬਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਦੇ ਸਿੰਘਾਸਣ, ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਨਵਾਬ, ਮੁਰਤਜਾ ਖਾਨ, ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ। ਨਵਾਬ ਨੇ ਆਪਣਾ ਡਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਅਤੇ ਗੁੰਚਾ ਬੇਗ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਭੇਜਿਆ।
ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹੁਤ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ । ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ ਨੇ ਦਰਬਾਰੀ ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਉਂਤ ਕਰਕੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਣ ਲਈ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤਾਂ ਹੀ ਠੀਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪਵਿੱਤਰ ਵਿਅਕਤੀ ਆਗਰਾ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤਯਾਬੀ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਕਰੇ। ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸ ਕੀਮਤੀ ਕਾਰਜ ਲਈ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੋਈ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਕਈ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ।ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਿਚ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੈਦ ਹੀ ਕਰ ਲਿਆ ।
ਮੀਆਂ ਮੀਰ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੂਫੀ ਸੰਤ,ਜੋ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਾ ਮੁਰੀਦ ਸੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਦੇ ਮਨਾਉਣ ‘ਤੇ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਂ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੈਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਸਰਦਾਰਾਂ (ਰਾਜਿਆਂ) ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿੰਨੇ ਰਾਜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪੱਲਾ ਫੜ ਕੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਉਹ ਚਲੇ ਜਾਣ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 52 ਕਲੀਆਂ ਵਾਲਾ ਚੋਲਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ! ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪੱਲਾ ਫੜ ਕੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ “ਬੰਦੀ ਛੋੜ” ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ। ਉਹ ਦੀਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੈਂਕੜੇ ਦੀਵਿਆਂ ਨਾਲ ਜਗਾਇਆ ਗਿਆ; ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ “ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ” (ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਦਿਨ) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
ਸਤਿਗੁਰੂ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਹੈ, ਜੀਵਣ ਮੁਕਤਿ ਕਰੈ ਉਡੀਣਾ॥
